7
Göl Nedir? Nasıl Oluşur?
Göl, karalar üzerindeki çanakları doldurmuş tatlı veya tuzlu su kütlelerine göl denir. Göller, kapalı havzaları dolduran geniş, durgun su kütlesi olarak da tanımlanmaktadır. Göller, yeryüzündeki tatlı suların %87′sini oluştururken göllerin karalar üzerinde kapladığı alan %2′dir.
Göller, yer altı ve yer üstü sularıyla beslenmektedir. Göl suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedirler. Bu farklılığın nedenleri; iklim koşulları, beslenme kaynakları, gölün bulunduğu arazinin yapısı, gölün büyüklüğü, derinliği ve gideğeninin (göl ayağı) olup olmamasıdır.
Beslenme kaynağı güçlü olan göller fazla sularını bir gideğen yardımıyla denizlere boşaltır. Sularını dışarıya bir gideğen yardımıyla boşaltan göllerin suyu tatlı, sularını dışarıya boşaltamayan göllerin suyu ise acı veya tuzludur. Göller ve nehirler tatlı su ekositemine girer.
Karalar üzerindeki çukurlarda birikmiş durgun sulara göl denir. Bulundukları bölgenin iklim jeolojik ve jeomorfolojik yapısına bağlı olarak farklılık gösteren dünyanın hemen her tarafına dağılmış irili ufaklı bir çok göl bulunur. Dünyanın en büyük gölü Asya kıtasında Hazar ve en derin gölü de yine bu kıtada Baykal gölüdür. Göller yağışlarla göle dökülen akarsularla ve kaynaklarla beslenirler. Eğer bir göle buharlaşma yoluyla kaybettiğinden daha fazla su gelirse göl suları yükselir. Gölün fazla suları göl çanağının en alçak yerinde bir dere halinde dışarı akmaya başlar. Buna gideğen yada göl ayağı adı verilir. Sularını okyanuslara ve denizlere ulaştıran göllerin suları tatlı,ulaştıramayanların ise tuzludur. Örneğin:Tuz ve Van gölü.Kara içerisindeki çanakların suyla dolması sonucu göller oluşur. Göl sularının seviyesi yağışlı aylarda yükselir. Kurak aylarda alçalır. Göller; kaynak suları, akarsular ve yağışlarla beslenir. Göllerin suları acı, tatlı, sodalı ve tuzlu olabilmektedir. Bu farklılığa;
- - iklim koşulları,
- - beslenme kaynakları,
- - gölün bulunduğu arazinin yapısı,
- - gölün büyüklüğü,
- - derinliği,
- - gideğeninin olup olmaması, yol açmaktadır.
Bunlar daha önce çeşitli iç ve dış olaylar tarafından oluşturulmuş çanakların, sularla dolması sonucu meydana gelmiş göllerdir. Yerli kaya gölleri dört gruba ayrılır.
1. Tektonik Göller
Yerkabuğunun küçük bir bölümünün çökmesi ile orayı sular işgal eder. Bu şekilde oluşan göllere tektonik göller denir. Doğu Afrika’nın büyük gölleri, Ortadoğu’daki Lut, Asya’daki Baykal gölü bu şekilde oluşmuş göllerdir. Ülkemizde; Marmara’da; Manyas, Ulubat, Sapanca, İznik gölleri, Akdeniz’de: Kovada, Eğirdir, Burdur, Acıgöl, Beyşehir gölleri, İç Anadolu’da: Tuz gölü, Tuzla, Tersakan, Akşehir, Seyfe, Hotamış, Ilgın, Sultansazlığı gölleri, Doğu Anadolu’da: Hazar ve Hozapin gölleri tektonik göllerdendir.
2. Volkanik Göller
Volkan konisinin tepesinde bulunan krater v6ya kaldera gibi çukurlukların ya da volkanik patlamalarla oluşan maarların suyla dolması sonucunda oluşurlar, iç Anadolu’da Meke Tuzlası (Maar gölü), Doğu Anadolu’da Nemrut gölü (Krater gölü), İsparta yakınındaki Gölcük gölü (Maar gölü) birer volkanik göldür.
3. Karstik Göller
Kalkerli alanlardaki erime çukurlarının sularla dolması sonucu oluşan göllerdir. Kestel, Elmalı, Suğla, Söğüt, Karagöl, Obruk, Ulaş, Hafik, Avlan karstik göllerdir.
4. Buzul Gölleri
Buzulların aşındırmasıyla oluşan çanakların sularla dolmasıyla meydana gelen göllerdir. Buzul göllerinin dağların yüksek kısımlarında bulunanları sirk gölleridir. Buzul gölleri Kuzey Amerika‘da ve iskandinavya’da çok yaygındır. Ülkemizde Ağrı, Erciyes, Kaçkar, Uludağ, Bolkar ve Aladağlar gibi dağların yüksek kesimlerinde sirk göllerine rastlanır.
B. SET GÖLLERİ
Bu göller, uzunca bir çukurluğun önünün doğal setleşme sonucu herhangi bir kütle ile kapanması ve geride kalan çukurluğun suyla dolması sonucu oluşur. Set oluşturan kütle hangi yolla meydana gelmişse, göl de o adla anılır.
1. Heyelan Set Gölleri
Heyelanla gelen kütlenin, akarsu vadilerini kapatması sonucu oluşan göllerdir. Tortum, Sera, Zinav, Yedigöller, Abant gölleri bu türdendir.
2. Alüvyal Set Gölleri
Akarsu vadilerinin alüvyal birikintilerle (genellikle birikinti konileriyle) kapanması sonucu oluşur. Bunlar küçük alanlı, sığ göllerdir. Ankara yakınındaki Moğan ve Eymir gölleri, Ege’de Bafa (Çamiçi), Köyceğiz, Marmara gölleri bu türdendir.
3. Volkanik Set Gölleri
Volkandan çıkan lavların, uzun bir çukurluğun önünü kapatması sonucu oluşur. Yurdumuzun en büyük gölü olan Van Gölü, Nemrut Dağı’ndan çıkan lavların oluşturduğu setin gerisinde meydana gelmiştir. Dışarıya akıntısı olmadığı için suları acı (sodalı)’dır. Ulaşım yapılır. Bunun yanında Balık, Nazik, Çıldır, Haçlı gölleri de bu gruba girer.
4. Kıyı Set Gölleri
Kıyılardaki koyların ve girintilerin ağız kısımlarının dalga biriktirmesiyle oluşan kıyı kordonları ile kapanması sonucunda meydana gelirler. Bunlara deniz kulağı veya lagün de denir. Terkos (Durusu), Büyük ve Küçük Çekmece gölleri bu türdendir. Ayrıca kıyılarımızdaki delta ovalarında da küçük çaplı birçok kıyı set gölü (lagün) bulunur.
5. Baraj Gölleri
İnsanların meydana getirdiği baraj gerisindeki yapay göllerdir. Enerji üretimi, sulama, içme ve kullanma suyu elde etme amacıyla yapılan barajların gerisinde oluşan baraj göllerinin sayısı GAP ile daha da artmıştır. Fırat üzerindeki Atatürk, Keban, Karakaya, Kızılırmak üzerindeki Hirfanlı, Altınkaya, Manavgat üzerindeki Oymapınar, Sakarya üzerindeki Sarıyar baraj gölleri yapay göllerimizin en büyükleridir. Şimdiye kadar yapılmış olan barajlar, Türkiye’nin ihtiyacını karşılamaktan uzaktır. Su potansiyelimiz ve yerşekilleri, daha çok barajın yapımı için elverişlidir.
Türkiye’nin bilinen belirgin gölleri;
- - Van gölü çevresi (Van gölü, Erçek gölü, Nemrut gölü)
- - Tuz gölü çevresi (Tuz gölü, Seyfe gölü, Sultan sazlığı)
- - Göller yöresi (Beyşehir, Eğirdir, Burdur, Akşehir, Eber, Acıgöl)
- - Marmara çevresi Manyas (kuş gölü), Ulubat, Sapanca, iznik, Büyük Çekmece, Küçük Çekmece ve Durusu (Terkos) gölleri
- - Tarım alanlarını sulamada,
- - İçme suyu elde etmede,
- - Su ürünleri (balık vs.) elde etmede,
- - Ulaşımda,
- - Turizmde (Çevreleri dinlenme ve tatil yeridir. Örneğin Abant Gölü)
- - Tuz elde etmede (Tuz Gölü’nden) yararlanılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder