Coğrafi Konum
Coğrafi konum, herhangi bir cismin dünya üzerindeki bulunduğu yeri gösterir. Herhangi bir cisim, canlı, cansız varlıklar olabileceği gibi köy, kasaba, ülke, şehir de olabilir.
| Coğrafi konum insan topluluklarını geniş ölçüde etkiler; Çünkü toplumların hayat şartları ve ekonomik etkinliklerde bulundukları yerlerdeki coğrafi konumun etkileri oldukça fazladır. | |
O bölgenin iklim şartları yetiştirilen tarım ürünleri, yerşekilleri o bölgede yaşayan insanların hayatını bire bir etkilemektedir. Matematikse ve özel konum olmak üzere ikiye ayrılır.
Özel Konum
Herhangi bir ülkenin ya da yerin kıtalar, okyanuslara, denizlere, boğazlara, ticaret yollarına, yeraltı zenginliklerine vs. tüm özeklikleri özel konumunu ifade eder. Kısaca bir yerin diğer yerden ayıran tüm özelliklerine özel konum denir.
Özel konumla ilgili bazı örnekler.
- Ortadoğu ülkelerinin zengin petrol yataklarına sahip olamsından dolayı gelişmiş ülkelerin ortadoğu petrolleri üzerindeki emelleri.
- Orta kuşak karalarının batı kıyıları batı rüzgarlarının etkisinde kaldığı için yağışın fazla olduğu yerlerden yer alır.
- kanada'nın doğu kıyılarının aynı konumda bulunan diğer ülkeler göre daha soğuk olmasının nedeni kıyısından labrador soğuk su akıntısı geçer.
- Norveç kıyıları yüksek enlemlerde olmasına rağmen Golf Stream sıcak su akıntısı geçtiğinden ılıman bir iklime sahiptir.
- Orta Avrupa denizlere uzak ve karaların iç kısmında olduğu için karasal bir iklime sahiptir.
Türkiye'nin Özel Konumunun Sonuçları
Türkiye üç kıta arasında yer almaktadır. Asya, Avrupa, Afrika arasında bu üç kıtanın birbirine çok yaklaştığı bir noktada geçiş noktası olmuştur. Bu nedenle tarih boyunca anadolu toprakları istilalara uğramış ve ticareti yollarının merkezi olmuştur.
* Asya ile Avrupa kıtaları arasında yer alır.
* Üç tarafı denizlerle çevrilidir.
* Ortalama yüksekliği 1132 metredir.
* Batıdan doğuya gidildikçe yükseklik artar.
* Batıdan doğuya gidildikçe sıcaklık azalır.
* Yer şekilleri, İklim çeşitliliği fazladır.
* Doğal bitki örtüsü, tarım ürünleri çeşitliliği fazladır.
* Doğu – batı yönlü uzanan sıra dağlar bulunur.
* Kuzey – güney yönlü ulaşım zordur.
Üç kıta arasında bulunan Türkiye tabi köprü görevi görür.Kıtalar arası ulaşım yolları kavşağında yer alır.
Türkiye Avrupa da iki Afrika da 6 ülkeyle karayolları bakımından sınır komşusudur.
En uzun sınırımız Suriye ile, en kısa sınırımız Nahçivanladır.
Türkiye'nin 5822 km varan deniz sınırından dolayı:
- Deniz ürünlerinden yaralanmamızı sağlar
- Deniz turizmin gelişmesini sağlar
- Deniz ticareti ve ulaşımının gelişmesini sağlar.
- Ülkemizde birden fazla iklimin görülmesinde etkili olur.
- Kıyılarımızda ormanlar geniş yer kaplar.
ENLEM NEDİR?
Dünya üzerindeki bir noktanın ekvator’a olan uzaklığının açısal değerine enlem denir.
Ekvatorun güneyinde 90, kuzeyinde 90 adet olmak üzere toplam 180 paralel vardır.
Türkiye 36 derece - 42 derece kuzey paralelleri arasında yeralmaktadır.
Enlem ve Etkileri |
- Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan kutuplara doğru küçülür.
- Işınların atmosferdeki(güneş ışınlarının geliş açısı) yolu uzar. Tutulma artar ve sıcaklık ta kutuplara doğru azalır.
- Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
- Matematik iklim kuşakları oluşur.
- Bitki örtüsü kutuplara doğru aralıksız kuşaklar oluşturur.
- Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
- Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
- Gece gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar.
- Dünyanın çizgisel dönüş hızı ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
- Dünyanın çizgisel hızının en fazla olduğu yer ekvatordur.(1670 km/s)
- Enlemlerin boyları ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
- Bir bölgenin bulunduğu enlem o bölgenin kutup yıldızına göre açısını belirler.
Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler
Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
- Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
- Gece-gündüz süreleri birbirine eşittir.
- Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
- Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı). (Bu anlamda iklime etki eden konuların başında Yerşekillerinin etkisi çok büyüktür.)
- İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır
BOYLAM NEDİR ?
Boylam ekvatora dik açı yapacak şekilde yerküreyi üç yüz altmış eşit parçaya böldüğü varsayılan ve uçları kutuplarda birleşen, en geniş aralığa ekvatorda sahip olan varsayımsal çizgilerdir.
Başlangıç olarak İngiltere'deki Greenwich Boylamı (0) alınır. Yüz seksen tane doğu ve yüz seksen tane batı boylamı vardır. Herhangi bir noktanın boylamı ise, bu noktadan geçen coğrafi boylam ile Greenwich boylamı arasındaki açıdır.
*180 adet doğu 180 adet batı olmak üzere toplam 360 adettir. |
*Türkiye 26 - 45 Doğu meridyemlerinde yeralır.
*Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki mesafe kısalır.
*Her meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakkikadır.
*Her meridyen arasındaki mesafe, 111 km.( ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki mesafe kısalsada hesaplama yapıldığında 111 km olarak hesaplanır bunun nedeni ise dünyanın çizgisel hızının ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalmasıdır.)
*Aynı boylam üzerinde yer alan ülkelerin yerel saati aynıdır.
*Başlangıç olarak İngiltere'deki Greenwich Boylamı (0) alınır. Herhangi bir noktanın boylamı ise, bu noktadan geçen coğrafi boylam ile Greenwich boylamı arasındaki açıdır.
. Matematiksel Konum
Bir yerin Ekvator’a ve başlangıç meridyenine göre konumunun belirtilmesine matematik konum denir. Bir yerin matematik konumunu belirlemek için paralel (enlem) ve meridyenlerden (boylam) yararlanılırak matematiksel konum tespit edilir
ENLEM NEDİR?
Dünya üzerindeki bir noktanın ekvator’a olan uzaklığının açısal değerine enlem denir.
Ekvatorun güneyinde 90, kuzeyinde 90 adet olmak üzere toplam 180 enlem vardır.
Türkiye 36 derece - 42 derece kuzey paralelleri arasında yeralmaktadır.
Enlem ve Etkileri
- Güneş ışınlarının düşme açısı ekvatordan kutuplara doğru küçülür.
- Işınların atmosferdeki(güneş ışınlarının geliş açısı) yolu uzar. Tutulma artar ve sıcaklık ta kutuplara doğru azalır.
- Denizlerin sıcaklığı ve tuzluluğu ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
- Matematik iklim kuşakları oluşur.
- Bitki örtüsü kutuplara doğru aralıksız kuşaklar oluşturur.
- Tarımın yükselti sınırı, Toktağan kar sınırı (Daimi kar sınırı), Orman üst sınırı kutuplara doğru azalır.
- Akarsuların donma süresi kutuplara doğru uzar.
- Gece gündüz arasındaki zaman farkı kutuplara doğru artar.
- Dünyanın çizgisel dönüş hızı ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
- Dünyanın çizgisel hızının en fazla olduğu yer ekvatordur.(1670 km/s)
- Enlemlerin boyları ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalır.
- Bir bölgenin bulunduğu enlem o bölgenin kutup yıldızına göre açısını belirler.
Aynı Enlem Üzerindeki Merkezlerde Ortak Özellikler
- Ekvatora ve kutuplara eşit uzaklıktadırlar.
- Güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
- Gece-gündüz süreleri birbirine eşittir.
- Dünyanın çizgisel dönüş hızı aynıdır.
- Aynı iklim kuşağındadırlar. Fakat aynı iklim özelliği görülmeyebilir (özel konumdan dolayı). (Bu anlamda iklime etki eden konuların başında Yerşekillerinin etkisi çok büyüktür.)
- İki meridyen arasındaki mesafe aynıdır
BOYLAM NEDİR ?
Boylam ekvatora dik açı yapacak şekilde yerküreyi üç yüz altmış eşit parçaya böldüğü varsayılan ve uçları kutuplarda birleşen, en geniş aralığa ekvatorda sahip olan varsayımsal çizgilerdir.
Başlangıç olarak İngiltere'deki Greenwich Boylamı (0) alınır. Yüz seksen tane doğu ve yüz seksen tane batı boylamı vardır. Herhangi bir noktanın boylamı ise, bu noktadan geçen coğrafi boylam ile Greenwich boylamı arasındaki açıdır.
- *180 adet doğu 180 adet batı olmak üzere toplam 360 adettir.
*Türkiye 26 - 45 Doğu meridyemlerinde yeralır.
*Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki mesafe kısalır.
*Her meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakkikadır.
*Her meridyen arasındaki mesafe, 111 km.( ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe meridyenler arasındaki mesafe kısalsada hesaplama yapıldığında 111 km olarak hesaplanır bunun nedeni ise dünyanın çizgisel hızının ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe azalmasıdır.)
*Aynı boylam üzerinde yer alan ülkelerin yerel saati aynıdır.
*Başlangıç olarak İngiltere'deki Greenwich Boylamı (0) alınır. Herhangi bir noktanın boylamı ise, bu noktadan geçen coğrafi boylam ile Greenwich boylamı arasındaki açıdır.
Türkiye'nin Matematik Konumu
Bir yerin Ekvator’a ve başlangıç meridyenine göre konumunun belirtilmesine matematik konum denir. Bir yerin matematik konumunu belirlemek için paralel (enlem) ve meridyenlerden (boylam) yararlanılırak matematiksel konum tespit edilir.
Türkiye Kuzey Yarımküre’nin orta kuşağında yer alır. Ilıman iklim kuşağında yer alır. Türkiyenin konumu 36 -42 kuzey paralelleri ile 26-45 doğu meridyenleri arasındadır.
* Yıl içinde 4 mevsim belirgin olarak yaşanır. Ilıman iklim kuşağında yer alır.
* Güneş ışınları hiçbir zaman dik açıyla almayız.Türkiye'ye güneş ışınlarının en dik geldiği tarih 21 hazirandır. Dönenceler dışında yer aldığı için. (23 derece 27 dakika paralellerinin dışında olduğu için)
* Kuzeyi ile güneyi arasındaki kuş uçuşu uzaklık 666 km. dir. (her paralel arası 111 km.dir Türkiye'nin kuzeyi ve güneyi arasındaki paralel sayısı 6 paraleldir. bu da 6x11=666 km. eder)
* Doğusu ile batısı arasında 76 dakikalık zaman farkı bulunur. 19° boylam farkı nedeniyle. (meridyenler arası zaman farkı 4 dakikadır. doğusu ve batısı arasında 19 boylam varsa: 19x4 = 76 dakika yani 1 saat 16 dakikalık zaman farkı vardır bu da yerel saatleri etkiler.
* Yıl içinde II. ve III. Saat dilimleri kullanılır. (gece ve gündüz uzunluğuna göre yıl içinde değişir)
*36° - 42° Kuzey Paraleli ve 26° - 45° Doğu Meridyeninde yer alır vatanımız.
* Yaz saati uygulamasına geçerken Iğdır’ın (45° Doğu) yerel saati baz alınır. Kış saatine geçilirken ise Kocaeli (30° Doğu) yerel saati baz alınır.
Dünya
Dünyanı Günlük Hareketleri ve Sonuçları
Geoid nedir?
Dünya daha gaz halinde iken kendi ekseni etrafında dönerek, ayrıca merkezkaç kuvvetinin etkisiyle bu görünümünü kazanmıştır. İşte Dünyanın kutuplardan basık, aekvatordan şişkin haline Geoid denir.
Dünyamızın Geoid Olmasının Sonuçları
*Ekvatorun uzunluğu (6378 km.) meridyen uzunluğundan (6356,5 km.) fazladır. Yerçekimi Kutuplarda fazla Ekvatorda azdır.
*Yerçekimi kutuplarda fazla, ekvatorda azdır.
Dünyanın Yuvarlak Olmasının Sonuçları
- Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe dünyanın çizgisel hızı azalır.(Dünyanın çizgisel hızı Ekvatorda (1670 km/h)'dır)
- Paralellerin boyu ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
- Güneş ışınlarının geliş açısı Ekvatordan kutuplara gittikçe azalır.
- Meridyenler arası uzaklık Ekvatordan kutuplara doğru gittikçe azalır.
- Dünyamızın bir yüzü aydınlık bir yüzü karanlık olur.
- Herhangi bir yerin enlemi kutup yıldızının görünüm açısını verir.
- Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe kutup yıldızının görünüm açısı büyür.
- Atmosferin kalınlığı ekvatorda fazla kutuplarda azdır.
- Yerçekimi Ekvatorda az, kutuplarda fazladır.
|
Ekvator: Kutup Noktalarından Eşit uzaklıktaki noktaların birleştirilmesiyle elde edilen, dünyayı iki eşit yarım küreye ayıran hayali çembere denir.(0 derece enlemidir)
Kutup Noktaları: Ekvator çizgisinin en kuzey ve en güney noktalarıdır. kuzey ve güney olmak üzere iki tanedir. (90 derece Kuzey ve güney enlemi)
Çizgisel hız :
- Güneş ekvatorda çabuk doğar çabuk batar
- Kutuplara doğru gidildikçe (dört özel güne göre) gündüz süresi ve gece süresi uzar
- Gece gündüz uzunluğu arasındaki farkın en az olduğu yer ekvatordur.
- Gece gündüz süresi arasındaki farkın en fazla olduğu yer kutuplardır.
- Çizgisel hız enleme bağlı olarak değişir
- Çizgisel hızın en fazla olduğu yer ekvatordur
- Kutuplarda çizgisel hız “0” dır.
Dünyanın günlük Hareketi
- Gece - gündüz birbirini takip eder.
- Günlük sıcaklık farkları oluşur.
- Dünya batıdan doğuya doğru döndüğünden, güneş doğuda erken doğar erken batar ; güneş batıda geç doğar geç batar.
- Dünya batıdan doğuya doğru döndüğünden doğunun yerel saati batıdan ileridir.
- Günlük basınç farkları oluşur.
- Meltem rüzgarları oluşur.
- Yerel saat farkları oluşur.
- Gün içinde bir yerin güneş ışınlarını alma açısı gün içinde değişir.
- Sürekli rüzgarlarda sapmalar olur.
- Dinamik basınç merkezleri oluşur.
- Okyanusta halkalar oluşur.
- Bitkilerin fotosentez olayı gerçekleşir.
- Mekanik çözülme oluşur.
- Gün adı verilen zaman birimi oluşur.
- Cisimlerin gün içerisindeki gölge uzunluğu değişir.
Önemli : Sürekli Rüzgarlardaki sapmaların nedeni dünyanın eksen hareketidir. Okyanus akıntılarındaki sapmanın nedeni ise Sürekli Rüzgarlardır.
- Mevsimlerin Oluşumu :
* Dünya 'nın ekseni ile yörünge düzlemi arasındaki açı 66°33'. Ekvator ile yörünge düzlemi arasındaki açı 23°27' dır.
Sonucunda;
Güneş ışınları 21 Haziranda 23°27' paralelinde olan Yengeç dönencesine dik olarak gelir.(yılda sadece bir kez olarak bu paralele güneş ışınları dik gelir.) 21 Aralık tarihinde 23°27' paralelinde bulunan Oğlak Dönencesine güneş ışınları dik gelir. ((yılda sadece bir kez olarak bu paralele güneş ışınları dik gelir.) 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde Ekvatora güneş ışınları dik gelir. (yılda iki defa) 21 Mart - 23 Eylül / 23 Eylül - 21 Mart tarihleri arsında Yengeç Dönencesi Ekvator aralığına ve Oğlak Dönencesi ekvator aralığına yılda iki kez güneş ışınları dik gelir.
- Türkiye hiçbir zaman güneş ışınlarını dik olarak almaz çünkü Türkiye dönenceler dışındadır.
- Yeryüzünde herhangi bir noktaya güneş ışınlarının düşme açısı yıl içinde değişir.
- Gece - gündüz arasındaki süre farkı oluşur. (gece -gündüz uzunluğu yıl içinde daima değişir.)
|
EKSEN EĞİKLİĞİ OLMASAYDI ?
- Yeryüzünde sadece ekvator güneş ışınlarını dik olarak alırdı.
- Ekvator bugüne nazaran daha çok ısınacaktı. (ekvatorda daha fazla yağış olacaktı)
- Mevsimler oluşmayacaktı.
- Aydınlanma dairesi ortadan kalkacaktı.
- Yeryüzünde yıl boyunca gece gündüz eşitliği yaşanır.
- Yerküre üzerindeki her yer belli değerdeki açı ile güneş ışınlarını alacak; ama bu değer yıl boyunca değişmeyecektir.
- kuzey ve güney kutup noktaları alacakaranlık kalacaktır.
- Yüksek enlemler bu güne oranla daha soğuk olacaktır.
Önemli : Bu durumların oluşması için Ekvator ile ekliptik düzlemi arasındaki açının "0" olması gerekir.
EKSEN EĞİKLİĞİNİN ARTMASININ SONUÇLARI ?
- Tropikal kuşak genişler.
- Orta kuşak daralır
- kutup kuşağı genişler.
- Türkiye'nin iklimi daha karasallaşır.
- Türkiye de yaz mevsimi daha sıcak , kış mevsimi daha soğuk olur.
- Türkiye de ürün çeşidi azalır.
- Güneş ışınlarının yeryüzüne çarptuktan sonra yansıması az olur.
- Gece gündüz arasındaki sıcaklık farkları artardı.
- Güneş ışınlarının dik geldiği alanlar genişlerdi.
EKSEN EĞİKLİĞİNİN AZALMASININ SONUÇLARI ?
- tropikal kuşak daralır.
- Orta kuşak genişler.
- Kutup kuşağı daralır.
- Türkiye daha çok ılımanlaşır.
- Türkiye de yazlar daha serin kışlar daha ılık geçer.
- Gece- gündüz arasındaki süre farkları azalır.
- Güneş ışınlarının dik geleceği alan daralır.
- Türkiye de ürün çeşidi artar.
- Güneş ışınlarının yerden yansıması artar
DÖRT ÖZEL GÜN
21 MART
- Güneş ışınları ekvatora 90° açıyla gelir.
- Ekvatorda gölge boyu "0" olur
- Yeryüzünde gece gündüz eşitliği yaşanır.
- 45 ° enleminden cismin boyu ile gölge boyubirbirine eşit olur.
- Yeryüzünde aynı enlem derecesine sahip olan yerler güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
- Aydınlanma dairesi kutup noktalarına teğet geçer.
- Kuzey yarım kürede ilkbahar, güney yarım kürede sonbahar başlangıcıdır.
- Kutup noktaları alacakaranlık bir görünüm alır.
- 21 Mart tarihinden itibaren gündüz süresi, gece süresinden uzun olmaya başlar. (K.Y.K)
|
23 EYLÜL
- Güneş ışınları ekvatora 90° açıyla gelir.
- Ekvatorda gölge boyu "0" olur
- Yeryüzünde gece gündüz eşitliği yaşanır.
- 45 ° enleminden cismin boyu ile gölge boyu birbirine eşit olur.
- Yeryüzünde aynı enlem derecesine sahip olan yerler güneş ışınlarını aynı açıyla alırlar.
- Aydınlanma dairesi kutup noktalarına teğet geçer.
- Kutup noktaları alacakaranlık bir görünüm alır.
- 23 Eylül tarihinden itibaren gündüz süresi, gece süresinden uzun olmaya başlar. (G.Y.K)
|
21 HAZİRAN
- Kuzey yarım kürede en uzun gündüz yaşanır.,
- Güneş ışınları yengeç dönencesine dik gelir.
- Kuzey kutup noktasında 6 ay gündüz yaşanır.
- Herhangi bir noktadan kuzeye gidildikçe gündüz süresi uzar.
- Güney kutup noktasında 6 ay gece yaşanır.
- Güneş ışınlarının Türkiye'ye en fazla dik geltiği tarih 21 Hazirandır.
- Türkiye'de en uzun gündüz yaşanır.
- Türkiye'de 21 Haziranda gündüz süresinin en uzun olduğu il Sinop'tur.
- Türkiye'de güneş ışınlarını en dik alan il Hatay'dır.
- Aydınlanma dairesi kutup dairesine teğet geçer.
- Türkiye'de Gündüz süresinin en kısa olduğu il Hatay'dır.
- Gündüz süresi Kutup Dairelerinden sonra 24 Saati Aşar.
- Kuzey yarım kürede yaz başlangıcıdır.
|
21 ARALIK
- Güney yarım kürede kış başlangıcıdır.
- Herhangi bir noktadan güneye doğru gidildikçe gündüz süresi uzar.
- Güneş ışınları oğlak Dönencesine dik gelir.
- Güney kutup noktasında 6 ay gündüz yaşanır.
- Türkiye'de en uzun gece yaşanır.
- En uzun gecenin yaşandığı il Sinop
- En kısa gecenin yaşandığı il is Hatay'dır.
- Kuzey kutup noktasında 6 ay gece yaşanır.
- Kuzey yarım kürede kış başlangıcıdır.
- Güneş ışınlarının Türkiye'ye en az açıyla geldiği zamandır.
- Güneş ışınlarının Türkiye'ye en eğik geldiği nokta Sinop'tur.
- Güneş ışınlarının Türkiye'ye en dik geldiği nokta Hatay'dır.
|
bılgıler harıkaydı tesekkurler
YanıtlaSil